GENEZA

GENEZA
W epoce brązu, w 1. połowie XIV wieku przed Chr. na terenie Europy Środkowej i Zachodniej rozpoczęły się przemiany w sferze kultury duchowej. Zmiany te miały miejsce na dużym terenie, niejednolitym kulturowo, przebiegały z różnym natężeniem i w zmiennym tempie. Towarzyszyły im jednocześnie procesy społeczne i gospodarcze, np. zespolenie władzy politycznej i wykształcenie własnych ośrodków metalurgicznych. Szerzenie się nowego modelu kulturowego, łączące się zapewne z przemieszczaniem ludności, przyjmowaniem idei, wierzeń, stylów, doprowadziło do znacznego ujednolicenia kulturowego. Proces ten widoczny jest szczególnie w zwyczajach pogrzebowych. Powszechne staje się ciałopalenie (kremacja) i umieszczanie spalonych szczątków kostnych przeważnie w naczyniach ceramicznych – popielnicach. Zwyczaj ten stopniowo wypiera praktykowany dotychczas obrządek szkieletowy. Cmentarzyska rozrastają się w duże, wielopokoleniowe nekropolie, zwane przez archeologów polami popielnicowymi. Grupy ludności, stosujące owe zwyczaje, badacze nazwali kulturami pól popielnicowych. Do nich należy też kultura łużycka.
Nazwa „kultura łużycka” pochodzi od najwcześniej zbadanych, rozległych cmentarzysk ciałopalnych z terenu Łużyc. Kultura ta obejmowała swoim zasięgiem prawie całe terytorium dorzecza Wisły  i Odry, a także przyległe od zachodu i południowego zachodu tereny Saksonii, Łużyc, Brandenburgii oraz od południa północne Czechy, Morawy i Słowację. Rozwijała się od 1. połowy XIV stulecia przed Chr. Ludność kultury łużyckiej prowadziła osiadły tryb życia. Rozpoznane są osady mieszkalne z zabudową drewnianą, czasowe obozowiska oraz duże cmentarzyska. Podstawą utrzymania były przede wszystkim uprawa ziemi oraz hodowla zwierząt. Obok wyżej wymienionych cech wspólnych w kulturze tej widoczne są również cechy lokalne. Przejawiały się głównie w obrządku pogrzebowym, w lokalnych stylach ceramiki czy ozdób brązowych, w typie gospodarki uzależnionej od środowiska naturalnego. Wynikało to również ze zróżnicowania podłoża kulturowego. Na Zachodzie początki kultury łużyckiej związane są z kulturą przedłużycką, na Wschodzie z kulturą trzciniecką. Podział na te dwie strefy jest dość widoczny w całym rozwoju kultury łużyckiej.

KULTURA PRZEDŁUŻYCKA
Kultura przedłużycka formowała się w Polsce Zachodniej ok. XVI wieku przed Chr. Geneza jej wiąże się z napływem ludności kultur mogiłowych wywodzących się z terenów leżących nad środkowym i górnym Dunajem. Rozkwit kultury przedłużyckiej przypada na okres pomiędzy 1600 a 1300 r. przed Chr. Zasięg jej występowania obejmuje Śląsk, Wielkopolskę, Kujawy, Łużyce, wschodnią część Saksonii, enklawę nad Liswartą w północno-zachodniej Małopolsce oraz enklawę nad Iną na Pomorzu Zachodnim.
Charakterystyczną formą obiektów dla tej kultury są ziemne i kamienno-ziemne mogiły (kurhany) usypane nad pochówkiem szkieletowym. Wśród ich wyposażenia spotykamy: w grobach mężczyzn – wojowników – głównie broń (sztylety, czekany, groty włóczni, grociki strzał, rzadziej miecze), sporadycznie wyroby kamienne (buławy, grociki strzał), a w grobach kobiet przeważnie ozdoby (szpile, bransolety, naramienniki, diademy). Naczynia ceramiczne w grobach były rzadkością. U schyłku kultury przedłużyckiej zaczynają pojawiać się groby ciałopalne, będące przejawem wpływu idei związanych z kompleksem kultur pól popielnicowych.
Charakterystyczny dla niej jest brak śladów osiedli. Może to wskazywać na ruchliwy tryb życia tej ludności, związany prawdopodobnie z hodowlą zwierząt o charakterze pasterskim. O obecności ludności tej kultury na danym terenie świadczą kurhany wznoszone nad grobami. Znaczną rolę w społeczności tej kultury odgrywała metalurgia brązu.

KULTURA TRZCINIECKA
Kultura trzciniecka formowała się od ok. 1900–1700 lat przed Chr. we wschodniej Polsce, w dorzeczu Wisły oraz na wschód od ziem polskich, w dorzeczu górnego Dniestru i Dniepru. Kulturę tę cechuje dość silne zróżnicowanie, będące wynikiem wpływów zewnętrznych przyjętych przez różnorodny pod względem kulturowym i środowiskowym substrat lokalny. Efektem tego jest znaczne zróżnicowanie w obrządku pogrzebowym. Znane są archeologom groby zarówno szkieletowe, jak i ciałopalne, pochówki zbiorowe i indywidualne, groby płaskie oraz przykryte nasypem ziemnym – kurhanem. Również formy osadnicze i sposoby zdobywania pożywienia były zróżnicowane. W przeciwieństwie do kultury przedłużyckiej znane są znaleziska trwałych osad mieszkalnych i obozowisk. Podstawą utrzymania były rolnictwo i hodowla zwierząt, która nie miała wyłącznie pasterskiego charakteru. Kultura ta rozwijała się przez kilka stuleci, aż do starszej epoki brązu, tj. do ok. 1300 lat przed Chr. Wśród tej ludności dokonywały się stopniowe zmiany w zakresie kultury materialnej i duchowej, związane z szerzeniem się nowych prądów stylistycznych i wierzeń związanych z kompleksem kultur pól popielnicowych, które doprowadziły do uformowania kultury łużyckiej.

PRZYNALEŻNOŚĆ ETNICZNA
Etniczna interpretacja kultury łużyckiej jest niezwykle trudna. Była ona wiązana z Ilirami, Wenetami, Prasłowianami. Niestety, opierając się jedynie na materiałach archeologicznych, przy braku jakichkolwiek źródeł pisanych odnoszących się do omawianej kultury, niemożliwe jest identyfikowanie plemion kultury łużyckiej z którymkolwiek z wymienionych powyżej ludów. Możemy jedynie stwierdzić, że kultura łużycka nie tworzyła jednej zwartej całości i jak się wydaje, jej skład etniczny był niejednorodny.