OSADY I DOMY

Z terenów zamieszkiwanych przez plemiona kultury łużyckiej znane są dwa rodzaje osiedli: otwarte, najczęściej spotykane, i obronne (grody). Pośród odkrytych do tej pory osiedli otwartych typu wiejskiego wydzielić można osady stałe o zwartej zabudowie, które były długotrwale zamieszkiwane, oraz osady okresowe o zabudowie rozproszonej. Osiedla wznoszono w miejscach leżących obok rzek, strumieni i jezior. W skład ich zabudowy wchodziło od kilku do kilkunastu domów mieszkalnych wraz z różnymi obiektami gospodarczymi. Ściany budynków stawiano w tzw. konstrukcji sumikowo-łątkowej, składającej się z wkopanych w ziemię pionowych słupów (łątek) ze żłobkami, w których umieszczano odpowiednio przycięte końce poziomych belek (sumików). Wszelkie szczeliny pomiędzy belkami zatykano liśćmi bądź mchem, a następnie wylepiano gliną. Więźba dachu pokrytego trzciną lub słomianą strzechą była podparta przez dwa słupy (sochy), połączone poprzeczną belką (ślemieniem). Wznoszono także budynki oraz wały grodów z wykorzystaniem techniki wiązania belek na zrąb. Domy były budowane przeważnie na planie prostokąta i posiadały jedno, dwa lub trzy pomieszczenia. W ich wnętrzu znajdowało się palenisko, łoże, siedziska, warsztat tkacki, żarna.
Osiedla obronne – grody – pojawiają się ok. IX wieku przed Chr. Jednak dopiero ok. VIII wieku przed Chr. można odnotować intensywniejszy proces wykształcania się tego typu obiektów. Wiązało się to ze wzrostem poziomu gospodarczo-społecznego ludności kultury łużyckiej i zapewne z naporem Scytów na nasze ziemie. Grody wznoszono przeważnie w miejscach posiadających dogodne, naturalne warunki terenu do obrony. Najbardziej znanym osiedlem tego typu jest Biskupin, naśladujący prawdopodobnie wzorce cywilizacji śródziemnomorskich.
Biskupin to osada obronna, która powstała w latach 30. VIII wieku przed Chr. Zbudowana została na półwyspie o powierzchni 2 ha, otoczonym potężnym falochronem przygotowanym z dębowych i sosnowych pali, wbitych ukośnie w brzeg. Osadę chronił wał, którego konstrukcję tworzyły trzy rzędy dębowych skrzyń zbudowanych „na zrąb”, wypełnionych ziemią i kamieniami. Średnia szerokość wału to 3,5 m, wysokość mogła sięgać do około 6 m. Wejście do grodu prowadziło przez jedną, zamykaną dębowymi drzwiami bramę, nad którą wznosiła się prawdopodobnie wieża. Z terenu lądu do bramy prowadził drewniany most. Wnętrze grodu było starannie rozplanowane. Przy bramie znajdował się niewielki plac. Wzdłuż ulic poprzecznych stało 13 rzędów domów o podobnych wymiarach i układzie wewnętrznym. Zbudowano je w konstrukcji sumikowo-łątkowej. Domy składały się z przedsionka i izby głównej, w której znajdowało się palenisko. Podłogę tworzyła warstwa bierwion i belek. Szacuje się, że Biskupin zamieszkiwało ok. 1000 osób, a na jego budowę zużyto od 6 do 8 tys. metrów sześciennych drewna dębowego, sosnowego i brzozowego. Dzięki specyficznym warunkom drewniane konstrukcje, a także przedmioty codziennego użytku zachowały się w znakomitym stanie do czasów współczesnych.